Informatief schrijven, hoe pak je dat aan? Dit stuk is speciaal voor die studenten die een rapport moeten schrijven en die ik dan vertel dat ze eerst de rode draad van hun verhaal op papier moeten zetten. “Doet u dat dan zelf ook?” Ja. Want het werkt. Maar het is geen oplossing voor alle schrijfproblemen. Dus voor de volledigheid: de voordelen van “top down” en “bottom up” bij het schrijven!

Voor- en nadelen van eerst de rode draad vastleggen

Structuur

Een goed geschreven tekst heeft een heldere structuur. Sowieso een begin en eind (kop en staart), en daar tussenin is duidelijk hoe de verschillende delen met elkaar samenhangen. Een belangrijk voordeel van beginnen met de hoofdlijnen is dat je die structuur vanaf het begin helder voor ogen hebt. Daardoor kun je de verbanden tussen de delen van de tekst goed laten zien, gebruikmakend van verwijzingen en structuurwoorden. Veel handige uitleg over hoe je dit doet vind je op deze site van de Vrije Universiteit. Ook op Scribbr vind je veel goede uitleg, maar ik vind dat ze soms teveel hameren op formeel schrijven, wat onleesbare stukken oplevert. (Plus: Scribbr is een bedrijf dat hulp bij het schrijven van een scriptie verkoopt, dus ergens hebben ze er belang bij dat je denkt “dit kan ik niet zelf, hier heb ik hulp bij nodig”.  Dat is niet zo. Ik zou het iedereen aanraden iemand anders je scriptie te laten lezen, maar dat hoeft geen gespecialiseerd bedrijf te zijn, een studiegenoot, tante of buurman met een goed stel hersens en wat taalgevoel is ook goed.)

Overzicht

Zeker bij een lange tekst, zoals een scriptie, is het lastig om overzicht te houden over alle informatie. Zeker bij een onderwerp waar je zelf tot aan je nek in zit: dat maakt het lastig te overzien wat je al hebt uitgelegd en wat nog niet. Ook hiervoor helpt het om te beginnen met de hoofdlijnen.

Beheersen van de omvang

Als ik een verjaardagskaart schrijf, begin ik enthousiast met iets als “Lieve Annemarie, Van harte gefeliciteerd met je verjaardag!” Dat past prima op de kaart. Maar besluit ik nog even te informeren naar het feest dat ze ging houden of zoiets, dan komen mijn zinnen steeds dichter op elkaar. En als ik dan de vijf van mijn gezin er onder wil zetten moet ik soms uitwijken naar de “linkerbladzijde” van de kaart. Dat krijg je ervan als je spontaan schrijft: soms wordt het wat korter, soms wat langer. Voor een verjaardagskaart of een blog is dat geen halszaak, maar voor een scriptie of voor de column die ik binnenkort ga schrijven is dat wel belangrijk.

Als je weet wat je moet gaan schrijven, dan kun je die omvang beter beheersen. Bij een informatief bedoelde tekst heb je bijvoorbeeld een lijstje met onderwerpen die je wilt behandelen. Als je weet hoe lang je tekst mag worden, kun je daar naartoe schrijven: zoveel pagina’s inleiding, zoveel pagina’s uitleg over de theorie, zoveel pagina’s onderzoek en zoveel pagina’s voor de conclusies. En je kunt dan op tijd bijsturen als je tekst te lang of te kort wordt. (Vergeet trouwens niet dat je tussen je stukjes altijd wat woorden “kwijt” bent aan de overgang tussen het ene en het andere stukje.)

Snelheid

Het schrijft snel en efficiënt als je al in grote lijnen weet wat je gaat zeggen. Het schrijven wordt een invuloefening, het enige dat je “hoeft” te doen is lopende zinnen maken van je aantekeningen en onderwerpen. En doordat je weet hoeveel woorden je kunt gebruiken schrijf je ook niet drie keer zoveel als je nodig hebt.

Plus: schrijf je tussen andere activiteiten door, dan moet je er elke keer weer even in komen. Een vooraf bepaalde structuur maakt het makkelijker om de draad weer op te pakken.

Plussen en minnen van gewoon beginnen

En toch, en toch: ook bij een informatief stuk zijn er argumenten voor “gewoon beginnen”.

Flow

Als ik lekker aan het schrijven ben dan komt een tekst er gewoon uit, redelijk van begin tot eind. Ik ben dan lekker bezig en houd met niet al te zeer bezig met de structuur. Er is wat voor te zeggen om dat gewoon te laten  gebeuren, gewoon al die woorden eruit te rammelen en op papier te gooien, zeker als je het lastig vindt om te schrijven. De grote truc is dan gewoon beginnen. Beginnen, en daarna schaven en schrappen. Want ja: teksten gaan vaak nog een aantal keer overhoop voor ze af zijn. Dus waarom je meteen druk maken om de structuur, als de boel toch nog op de schop gaat?

Taal

Een lekker leesbare tekst schrijven gaat soms makkelijker als je spontaan op papier zet wat je denkt. Ik weet dat het niet de bedoeling is dat studenten spreektaal schrijven in hun rapporten en scripties, maar ik zou dolgraag willen dat ze wat méér spreektaal zouden gebruiken en wat minder overdreven formele ambtenarentaal, vol loze woorden en dikdoenerij. Gewoon schrijven alsof je het aan iemand vertelt kan daarbij helpen.

Schatten zoeken

Waar “gewoon opschrijven” mij erg mee helpt, is informatie boven tafel krijgen. Vage gedachten op papier zetten maakt ze al minder vaag. Als ik een voor mezelf nog warrig verhaal op begin te schrijven wordt het vanzelf minder warrig: ik ontdek verbanden, tegenstrijdigheden, leuke ideeën, nieuwe argumenten. Het schrijven helpt om de structuur die het nodig heeft te vinden. En wat op papier staat leidt weer tot nieuwe gedachten. Dus soms helpt het gewoon gaan schrijven juist om onduidelijke zaken structuur te geven.

Je vermogen om te schrijven aanzwengelen

Ik schrijf ’s ochtends vroeg drie bladzijdes vol, gewoon, beginnen en doorpennen tot ze vol zijn. Dat schrijven zonder doel, structuur of onderwerp helpt me om mijn hoofd op te ruimen, brengt me op ideeën, het is goed voor me. En het heeft helemaal niets te maken met informatief schrijven, toch? Nee, maar voor informatief schrijven kan het soms wel een uitlaatklep zijn, even mopperen en klagen, even wat gekkigheid op papier zetten; je bent geen computer 😉 En informatief schrijven is creatiever dan je denkt, en die creativiteit moet je voeden. Bijvoorbeeld met een oefening als de morning pages. Als je vastzit in je schrijfproces kan het helpen om wat bladzijden vol te pennen met onzin en wat je zoal binnenvalt, om te ervaren dat er wel degelijk iets op papier komt. Ook voor je scriptie hoeft he niet in één keer perfect.

Combineer de voordelen

Ik zal je altijd aanraden eerst de rode draad uit te werken voor je begint aan je schrijfwerk, omdat het efficiënter is. Maar het “gewoon beginnen” heeft zeker ook een rol bij informatief schrijven: als de zaken nog niet helder zijn, als het schrijven moeilijk is of als je tekst verzandt in managementbingo-woorden moet je gewoon even doorpennen. Binnen de structuur die je hebt gekozen is er nog genoeg te doen aan het schrijfwerk. En dat begint met gewoon gaan schrijven. En daarna lezen, schrappen, anders ordenen, herschrijven. Sorry. Het is gewoon veel werk.

PS Ik realiseer me dat ik in dit stuk praat over schrijven en structuur aanbrengen maar niet vertel hoe je dat doet. Niet alles past helaas in één stukje. Over hoe je een goed stuk schrijft hebben anderen al veel goeds geschreven. Over het structureren van het schrijfproces schreef ik eerder dit (voor groepen, maar ik denk ook behulpzaam als je alleen schrijft.) Ik kijk nog even of er nog een artikel in zit, laat het me weten als je denkt dat dat handig is!