Telkens als ik iets lees dat pedagoog en filosoof Gert Biesta heeft bedacht denk ik: ja, natuurlijk zit het zo. Die man heeft zoveel zinnige dingen bedacht over onderwijs en onderwijzen, onvoorstelbaar. Bijvoorbeeld dat onderwijs zich bezighoudt met drie domeinen: kwalificatie (kennis en kunde), socialisatie (grofweg: dat je kunt meedraaien in de samenleving en op je werkplek) en subjectificatie (dat je jezelf ontwikkelt tot een zelfstandig denkend individu). En ja, die laatste twee zitten elkaar soms in de weg: teveel van het één is te weinig van het ander, maar je hebt ze beiden nodig. Mooi toch? Klinkt niet revolutionair, maar hij weet het zo goed te verwoorden.
In een interview dat René Kneyber met Gert Biesta heeft gehouden (te vinden in het boek “Het alternatief”*) gaat het er (onder andere) over dat onderwijs breder is dan leren. Dat trof me.
Onderwijs is breder dan leren
“Mijns inziens gaat het er in het onderwijs niet om dat kinderen en jongeren leren, maar gaat het erom dat ze iets leren, dat ze dat om bepaalde redenen en met een bepaald oogmerk leren, en dat ze het van iemand leren. Precies op die drie punten onderscheidt onderwijs zich van “zomaar” leren, en onderscheidt de taal van onderwijs en onderwijzen zich van de taal van het leren” (p. 68)
Het gaat dus in het onderwijs bij het leren om inhoud, doel en relatie.
Leren faciliteren
Toen ik docent werd, was ik al facilitator. Dat is best een handige overstap: ik was al gewend om met groepen te werken, activerende werkvormen in te zetten en de eigen kennis van de deelnemers boven tafel te krijgen. Dus van faciliteren van creativiteit ging ik naar faciliteren van leren. Klaar. Totdat ik merkte dat het niet helemaal zo zat. Ik had weliswaar in trainingen ook weleens leren gefaciliteerd, maar dat is toch niet hetzelfde als in het onderwijs. Het verschil? Bij de professionals met wie ik werkte, ging het niet om nieuwe kennis, maar om structuur aanbrengen in en conclusies trekken uit bestaande kennis. Inhoud, doel en relatie waren er dus al, het enige dat ik hoefde te doen was de deelnemers erover te laten nadenken.
Ik heb ook weleens wél nieuwe inhoud gebracht, in een workshop of een lezing, maar dat was veel minder faciliteren! Je kunt niet uitleggen en faciliteren tegelijk, dat moest ik afwisselen. Puur leren faciliteren is maar zelden genoeg. Zelfs als je als facilitator de ideale omstandigheden schept, waardoor de deelnemers, studenten of leerlingen er bijna niet omheen kunnen wat er te leren valt, zul je toch meer moeten doen dan afwachten tot het in de koppies zit. Want weet jij wat er in iemands hoofd omgaat? Je zult dus op zijn minst moeten controleren wát hij dan denkt te hebben geleerd. En een beetje duiding kan meestal ook geen kwaad.
Onderwijzen
Dus nu onderwijs ik. Ik bedenk wat mijn studenten moeten weten of kunnen als ik met ze klaar ben (inhoud). Ik leg ze uit waarom ze dat moeten leren, en wat ze er later aan gaan hebben (doel). En doordat ik veel interactie met ze heb, kan ik ze helpen het juiste te leren (relatie). Natuurlijk leren ze ook dingen die ik niet vooraf heb bedacht, en leert elke student iets anders. Maar dat is bovenop de basis die ik aandraag. Daar hebben ze recht op: op onderwijs, in plaats van “zoek het maar uit”.
Laat ik ze dan nooit zelf iets uitzoeken of opzoeken? Jawel hoor. Ze leren bijvoorbeeld beter als ik eerst de kennis die ze al hebben wakker kietel, dat kan prima door ze aan het werk te zetten. En hun motivatie stijgt als ze zichzelf actief afvragen hoe het zit met de kennis die ze missen, dus een snufje frustratie over wat ze nog niet weten kan geen kwaad. Maar ik wil voorkomen dat ze de verkeerde dingen leren: dat ze lekker zelfstandig en actief net niet de goede kennis of vaardigheden ontwikkelen. Dus blijf ik in de buurt.
Over in de buurt blijven gesproken: de zomervakantie is hier aangebroken. Voor mij de zomerstop: het volgende blog kun je weer verwachten over zo’n zes weken. Denk ik. Wie weet wat ik voor gekke dingen ga doen als ik me verveel… (Enne: vervelen is goed voor je hè! Dus verveel ze!)
*René Kneyber en Jelmer Evers (red.), “Het alternatief, weg met de afrekencultuur in het onderwijs” (2013). Het interview met Gert Biesta is te vinden op blz. 67 t/m 77. Er is ook een deel II, uit 2015: “Het alternatief II, de ladder naar autonomie” (als boek, e-book of (gratis) pdf)