Als docent aan een hogeschool mag ik kiezen wat mijn studenten mogen/moeten lezen. Da’s een heel gepuzzel. Maar het is de moeite waard, want een bruikbaar boek helpt echt. Bovendien is het zonde als studenten een boek kopen waar ze niets aan hebben.

Beste auteurs en uitgevers: dit is waar ik op let bij het kiezen van een studieboek. Mocht je tips hebben voor boeken die daaraan voldoen: ik houd me aanbevolen! En hopelijk ken ik ze al natuurlijk. (Ik geef les in Product Engineering: ontwerpen, vormgeving, ergonomie, handtekenen.)

Belangrijke informatie valt op

In een studieboek staat van alles. Theorie, praktijkvoorbeelden, interviews met deskundigen, tabellen, formules, achtergrondinformatie, afbeeldingen. Ik waardeer het als de belangrijkste informatie voor de student duidelijk te onderscheiden is van de rest. Ik zie bijvoorbeeld graag vetgedrukte samenvattingen. Maar een kadertje of een markering in de kantlijn (“kernbegrip”) is ook prima.

Rode draad

Doe mij een logische opbouw alsjeblieft, eentje die goed te volgen is. Dan weet de student in welk hoofdstuk hij bepaalde informatie kan verwachten. Het is fijn als onderwerpen logisch op elkaar volgen, bijvoorbeeld eerst een breed beeld van het geheel, en dan hoofdstukken over deelonderwerpen. Zo’n structuur biedt houvast bij het lezen en studeren.

Functionele kopjes

Doe niet lollig of literair met de kopjes van je studieboek: het is fijn als je aan de inhoudsopgave kunt zien waar het onderwerp dat je zoekt te vinden is. Dus noem alsjeblieft elk hoofdstuk naar het belangrijkste onderwerp, dat is het duidelijkst. (Ik volg momenteel een cursus waar elk hoofdstuk een soort metaforische verwijzing als titel heeft: dan is elk hoofdstuk weer een verrassing, want je kunt onmogelijk raden wat er in staat. Niet praktisch.)

Normale taal

Ik weet het, van een HBO’er mag je verwachten dat hij wat complexere teksten aankan dan een basisschoolleerling. Nou geef ik les in een technische richting, mijn studenten zijn zacht gezegd niet allemaal taalliefhebbers. Maar ook voor andere slimmeriken geldt: gewone, niet te formele taal leest gewoon veel lekkerder. Dure woorden moet je steeds eerst even vertalen: ik heb liever dat mijn studenten hun energie steken in het begrijpen van de stof dan in het begrijpen van de tekst. (Dit geldt denk ik op elk niveau!)

Jargon kan nodig zijn, maar leg het even uit. In normale woorden. Dan kán de student er tenminste wat mee.

Rijkdom aan informatie

Een goed studieboek geeft de student meerdere ingangen naar de informatie die hij/zij moet leren. Dus niet alleen blokken theorie, maar ook afbeeldingen, tabellen, grafieken, voorbeelden, persoonlijke verhalen enzovoorts. Dan komt de informatie makkelijker en steviger in het geheugen terecht. Het is dan niet alleen een los theoretisch feitje, maar het zit met allerlei draadjes vast aan wat de student al weet.

Compacte teksten

Deze lijkt tegenstrijdig met de vorige, maar ik wil graag dat de teksten die de student leest to the point zijn. Geen wollige taal, geen uitweidingen, geen complexe zinsconstructies: gewoon alleen de informatie. En een opsomming mag er best uitzien als een opsomming, dat leest lekkerder dan vijftien regels tekst met ten eerste, ten tweede en vervolgens.

Hoofdstukken en paragrafen niet te lang en wel genummerd

Het is erg onhandig als een paragraaf maar door en door en doorloopt, tien bladzijdes lang. Dan ontbreekt de structuur, of die is in elk geval heel moeilijk te volgen. Tussenkopjes kunnen helpen.

Maar wat nog fijner is: beste auteur, denk goed na over hoe lang je paragrafen en hoofdstukken zijn. Een hoofdstuk van meer dan honderd bladzijden is geen hoofdstuk, dat is een boek op zich. Hak die enorme hoeveelheid informatie eens op in hapklare brokken, dat maakt de kans dat je boek (uit)gelezen wordt een stuk groter!

Enne, hoofdstukken, OK. Paragrafen, OK. Subparagrafen: randgevalletje. Maar sub-sub-paragrafen, ook al noem je ze niet zo: daarmee ga je te ver. Die kun je waarschijnlijk zonder problemen weglaten wegens teveel details.

En voor mij als docent is het fijn als je de boel netjes nummert, of lettert zo je wilt. Zodat ik kan zeggen “lees paragraaf 6, met uitzondering van 6.3” in plaats van “lees bladzijde 26 vanaf ‘Inleiding’ tot bladzijde 34 boven de tabel, en lees dan verder op bladzijde 37 vanaf het rode tekstblok tot de samenvatting op bladzijde 45”.

Plaatjes graag!

Functionele, illustratieve afbeeldingen maken een boek echt beter. Ten eerste omdat ze de bladzijdes aantrekkelijker maken, en de tekstblokken doorbreken. Maar ook als aanvulling op de tekst: ze laten zien wat je leest. Vaak maakt een plaatje dat sneller duidelijk dan de tekst. (Ik ken overigens ook boeken waar de afbeeldingen centraal staan en de tekst niet meer is dan een bijschrift, daar zit alle info in de plaatjes.)

En plaatjes komen op een andere manier je hersenen binnen. Nog een route, en hoe meer routes, hoe beter.

Oefenopgaven en checkvragen

Niet voor mij, maar voor de student: van die lijstjes vragen waarmee hij/zij zichzelf kan overhoren zijn heel fijn voor het studeren. Het is dan wel handig als de antwoorden makkelijk te vinden zijn, en je er niet een geautoriseerde toegang tot een moeilijk vindbare website voor nodig hebt.

Downloads en filmpjes

Als docent gebruik ik graag figuren uit een studieboek. En niet alleen in presentaties: ik laat studenten graag schrijven op modellen. Dus mij doe je een groot plezier met downloads van de figuren uit het boek.

Ook heel fijn, afhankelijk van het onderwerp: links naar bruikbare filmpjes. Ik weet het, die moet je bijhouden en dat kost tijd, maar als ik blij ben met je boek verkoop je er tientallen meer, dus dat kan de moeite waard zijn 😉

Niet te dik òf super als naslagwerk

Ik heb liever dat studenten actief met de stof bezig zijn dan dat ze al hun tijd kwijt zijn aan lezen. Dus zoek ik boeken waar ze met een behapbare hoeveelheid tekst alles kunnen weten wat ze moeten weten.

Daarop is één uitzondering: boeken die ook als naslagwerk kunnen dienen. Maar er zijn maar weinig boeken die het allebei hebben!

Een index graag

Had ik al gezegd dat ik wil dat studenten een boek actief gebruiken? Daarvoor is een goede index onontbeerlijk. Dan kunnen ze begrippen snel terugvinden. (Een slechte index is te kort, en/of verwijst naar teveel bladzijdes waarop een woord toevallig voorkomt: ik wil snel kunnen zien waar de belangrijkste uitleg staat.)

Betaalbaar

Studenten maken soms onvoorstelbare keuzes in het uitgeven van hun geld. Een betaalbaar boek willen ze nog wel kopen, is het meer dan € 25 dan komen ze vragen of het echt nodig is, of proberen ze het een week voor het tentamen van iemand te lenen. Ik denk al heel goed na of een boek nodig is, maar de student maakt ook nog een eigen afweging. En tja, de financiële component is daarbij belangrijk.

Aantrekkelijk

Lollige stripjes hoeven niet, maar mag een boek uitnodigend zijn om te lezen en studeren? Ja toch? Kom, verleid ons maar, met een mooie vormgeving en aanlokkelijke quotes!

Informatief

Tot slot: het belangrijkste van een studieboek is natuurlijk dat je er wat van kunt leren. Ik kom weleens boeken tegen van een bedenkelijk niveau, met een erg lage informatiedichtheid. Die zijn teleurstellend: denk je “Ha, dit boek gaat precies over ….” en dan gaat het nergens over. Dus dit is wel een harde eis!