Vorige keer schreef ik over creativiteit en kritisch denken. Dat was een beschouwing over hoe ik dácht dat ze in elkaar grepen. Altijd goed om te beginnen met hoe je denkt dat het zit, nietwaar? Deze keer ben ik er iets dieper in gedoken, en dat wilde ik je niet onthouden.

Kritisch denken is niet negatief

Om te beginnen moet ik iets rechtzetten, of in elk geval: goed duidelijk maken. Namelijk dit: kritisch denken heeft een negatieve bijklank, het riekt naar muggenziften, bekritiseren, afkraken zelfs. Dat is zo niet bedoeld. Kritisch denken (in het Engels: critical thinking) als vaardigheid is niet negatief of positief. Het gaat over:

• niet klakkeloos geloven wat je leest
• nadenken over de bron van informatie
• vragen stellen bij een redenatie
• denkfouten voorkomen

Hier lees je er meer over: Wikipedia over kritisch denken. Er zit wel wat wantrouwen in, maar geen achterdocht of complotdenken. Een gezonde dosis. Het is het soort wantrouwen dat zorgt dat je geen geld overmaakt naar Nigeriaanse e-mail prinsen die beloven je rijkelijk te belonen van hun goedgevulde bankrekening als je geld stort om hen te helpen. Is dat negatief? Alleen voor die “Nigeriaanse prins”…

Higher order thinking skills

 

Ik heb een nieuwe term geleerd: HOTS. Dat staat voor Higher Order Thinking Skills. Je kunt leren op verschillende niveaus. Iets onthouden is bijvoorbeeld relatief makkelijk. Het is moeilijker om informatie te begrijpen of om kennis en vaardigheden toe te passen. Creatief denken en kritisch denken zijn beiden “higher order thinking skills”: denkvaardigheden van een hoger niveau, zie afbeelding.

In dit schema (een taxonomie) is op het hoogste niveau een verdeling gemaakt. De verschillende vaardigheden zijn niet hetzelfde, maar ze zijn wel van het zelfde niveau. Daar moet ik meer van weten. (Ik houd je op de hoogte!)

Bron: By Nesbit (converted by King of Hearts into SVG) – Image:BloomsCognitiveDomain.PNG, Public Domain, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=1831948

Relatie tussen creatief en kritisch denken

Er blijkt in de wetenschap discussie te bestaan over de relatie tussen deze denkvaardigheden. Sommige onderzoekers beschouwen ze als onafhankelijk van elkaar, anderen zijn van mening dat ze juist overlappen. Gelukkig zijn er ook onderzoekers die hebben uitgezocht hoe de relatie precies is: Solange Muglia Wechsler, Carlos Saiz, Silvia F. Rivas, Claudete Maria Medeiros Vendramini, Leandro S. Almeida, Maria Celia Mundim en Amanda Franco. Zij keken naar de rol van beide denkprocessen bij het oplossen van problemen.

Zij hebben een groep proefpersonen (psychologiestudenten) onderworpen aan een creativiteitstest en een critical thinking test. Vervolgens hebben ze de resultaten geanalyseerd, waarbij ze twee modellen hebben gebruikt. In de ene variant zochten ze één (samenvattende) vaardigheid, in de andere de beide denkvaardigheden en hun onderlinge afhankelijkheid. Uit hun analyse blijkt dat creatief denken en kritisch denken het beste kunnen worden beschouwd als twee grotendeels onafhankelijke begrippen. (Ik heb de statistische analyse overigens niet nagerekend.) Beiden zijn nodig om problemen op te lossen, maar het zijn wel echt twee verschillende dingen.

Bron: Wechsler, S.M. e.a., Creative and critical thinking: Independent or overlapping components? Thinking Skills and Creativity 27 (2018), p. 114-122