Er zijn boeken vol over creatief denken in het algemeen, en over creatief denken in een groep (ook wel bekend als brainstormen) in het bijzonder. Ik ken de voor- en nadelen (en de vooroordelen), uit de boeken en uit de praktijk. Toevallig kwam ik laatst een documentje tegen dat “basiscursus brainstormen” heet. Ik heb het wat afgestoft en opgefrist, zoals je dat doet met spul dat lang in de kast heeft gelegen, en nu kan het weer een poosje mee.

In drie weken leg ik uit wat belangrijk is bij creatief denken met een groep. Je kunt dit gebruiken als je beter wilt weten wat brainstormen* is, maar vooral als je een brainstorm moet gaan leiden!

• Deze week: belangrijk om te weten
• Deel 2: ideeën verzinnen (divergeren)
• Deel 3: ideeën kiezen (convergeren)

Belangrijk om te bedenken vóór het brainstormen

Een goede voorbereiding is het halve werk. Vandaar dat ik begin met uitleggen welke activiteiten belangrijk zijn bij het brainstormen, en welke spelregels helpen om elk creatief proces succesvol te laten verlopen. Volgende week gaat het dan over ideeën bedenken, en over twee weken tot slot over het kiezen van ideeën.

Drie belangrijke onderdelen van een brainstorm

Als je met een groep ideeën gaat bedenken, zijn er 3 verschillende activiteiten van belang:

1. Ideeën bedenken.
2. Een keuze maken uit de ideeën.
3. Praktische uitwerking. Het maken van afspraken: Wie doet wat? Wanneer? Wat mag het kosten? Wat doen we als …?

Die activiteiten kunnen herhaald worden binnen één creatieve sessie. Meestal bedenk je eerst ideeën en selecteer je daarna, maar soms begin je juist met veel ideeën, ga je die uitzoeken en bedenk je er daarna nieuwe bij. Praktische afspraken kun je vooraf of achteraf maken.

Brainstormtechnieken kunnen worden gebruikt voor allerhande situaties waarbij de creativiteit van een groep wordt gebruikt voor het oplossen van een vraagstuk: denk bijvoorbeeld aan productontwikkeling, visievorming, organisatieontwikkeling of het maken van een marketingplan.

De praktische uitwerking is heel belangrijk. Alle deelnemers hebben de verantwoordelijkheid ervoor te zorgen dat het maken van afspraken goed verloopt en dat iedereen ze nakomt. Dit spreekt voor zich. Daarom zal ik hier alleen het bedenken en selecteren van ideeën toelichten.

Ideeën bedenken voor nieuwe activiteiten is een creatief proces. Sommige mensen zijn creatiever dan anderen, maar als je de juiste omstandigheden schept levert iedereen een bijdrage aan de lijst met goeie ideeën.

Spelregels voor creatief denken

Om ideeën te bedenken moeten mensen zich vrij voelen om creatief te zijn. Daarom zijn er als je in een groep werkt een paar regels, om de juiste omstandigheden te scheppen en die vrijheid te garanderen. Die regels gebruiken creatieve mensen meestal zonder dat ze het weten, maar als je met een groep werkt is het slim ze even door te spreken.

• Associeer door op eerdere ideeën, van anderen en van jezelf. Een idee is vaak een opstapje voor een volgende idee, op wat voor manier dan ook.
• Uitstel van oordeel. Het is belangrijk, het bedenken van ideeën en het beoordelen van ideeën niet door elkaar te gooien, omdat oordelen het creatieve proces blokkeren. Natuurlijk is het niet erg als je een keer roept “wat een goeie”, maar geef in geen geval een negatief oordeel tijdens het bedenken van ideeën. (Zelf werk ik meestal met een “straf” voor criticasters: als je kritiek levert, moet twee nieuwe ideeën aanleveren.)
• Durf te “verwijderen”. Als je met je neus bovenop een probleem zit, zie je de oplossing niet. Het is niet zo erg als ideeën niet direct toepasbaar zijn omdat ze niet direct te maken hebben met de vraag die je jezelf hebt gesteld. Als je het probleem loslaat komen vaak de beste ideeën naar boven. Ook blijken op het eerste gezicht vreemde ideeën bij nader inzien misschien toch wel bruikbaar, of dienen ze als opstapje voor andere ideeën.
• Kwaliteit door kwantiteit. De eerste ideeën zijn vaak nogal afgezaagd of voor de hand liggend. Pas als je wat langer doorgaat met ideeën bedenken en wat verder doordenkt kom je nieuwe ideeën tegen. Stop dus niet te snel: veel is goed.

Spelregels voor de groep

Daarnaast is het belangrijk afspraken te maken over het intellectueel eigendom (van wie is het idee) en over de privacy van de deelnemers. Bijvoorbeeld zo:

• De ideeën zijn van de hele groep, iedereen heeft zijn of haar bijdrage geleverd.
• Wat tijdens deze brainstormsessie is gezegd blijft binnen deze muren.

Dat laatste is belangrijk omdat tijdens een brainstorm regelmatig iets persoonlijks wordt gezegd: iedereen heeft zijn eigen associaties immers. Het is vervelend als je bang moet zijn dat iemand jouw “grappige” opmerkingen uit zijn verband rukt en op internet zet.

Volgende les: ideeën bedenken!

*De term brainstormen komt uit de jaren ’50 en is bedacht door Alex Osborn. Zijn manier van brainstormen wordt nauwelijks meer toegepast, omdat er bewezen betere manieren zijn. Als iemand zegt “brainstormen werkt niet” bedoelt hij vaak de “oude” aanpak van ideeën door elkaar heen roepen, dat is inderdaad niet de handigste manier van brainstormen.