Pas werd ik gevraagd voor een aantal sessies op het gebied van veiligheid. Daarover had ik nog niet eerder workshops gegeven. Voor het eerst sta ik voor de uitdaging de deelnemers creatief te laten zijn over een serieus onderwerp.

Lichtheid, bijvoorbeeld humor, is een krachtige manier om een groep mee te krijgen, om mensen te verleiden buiten hun vaste kaders te denken. Maar ja, veiligheidshumor? Ook maak ik altijd graag gebruik van omkeringen en overdrijvingen, maar “maak het zo onveilig mogelijk” of “maak het overdreven veilig” vind ik beiden niet zo gepast. En waar de één wat galgenhumor best kan waarderen ligt dat bij de ander gevoelig, en dat helpt de creativiteit niet.

Dus, hoe kun je wél lichtheid brengen, zonder de ernst van het onderwerp te bagatelliseren?

Praat over iets anders

Ja, hèhè, denk je misschien, als je het er gewoon niet over hebt dan kom je toch ook nergens? Nou, wel als je dat andere onderwerp zorgvuldig kiest en daarna weer terug komt bij je oorspronkelijke onderwerp. Ik moet het gaan hebben over veiligheid in een fabriek, maar dat kan beladen zijn. Maar veiligheid bij het klussen in huis is veel minder zwaar, iedereen heeft zich weleens op zijn duim geslagen. Door het eerst daarover te hebben kunnen al veel aspecten van het eigenlijke probleem worden benoemd in een ontspannen sfeer. En daarna kun je makkelijk de overstap maken naar: hoe zit dat nou in de fabriek?

Praat over wat er gedaan kan worden

Bij GroenLinks zijn ze nogal anti-klimaatverandering. Toch zijn de bijeenkomsten bij GroenLinks vrolijk, en niet alleen omdat het zo goed gaat in de peilingen. Hoe doen ze dat? Nou, door bijvoorbeeld niet te focussen op wat er mis gaat en wie dat doet, maar op hoe het beter kan en wat GroenLinks er aan kan doen. Dan verandert de sfeer van anti-alles en droefenis alom naar een sfeer van hoop en samen de schouders eronder. Da’s een stuk fijner. En dat niet alleen: het levert ook veel meer resultaat op.

Natuurlijk kun je oorzaken niet zomaar terzijde  schuiven, alleen is het al vrij snel duidelijk wat wél en wat niet tot de invloedssfeer van het gezelschap behoort. Dus oorzaken inventariseren (zonder ze uitgebreid te bespreken) kan prima, en daarna ga je snel door naar de vraag: en wat doen we eraan?

Scheiden en afbakenen

Het is een stuk makkelijker om een ingewikkeld en zwaar onderwerp aan te pakken als dat in kleine stapjes kan. Dus hak een grote vraag op in kleinere vragen. Bijvoorbeeld: “De financiën zijn niet op orde, wat doen we eraan?” is een stuk beter te bespreken als je stap voor stap kijkt wat de uitgaven zijn, wat de inkomsten zijn, welke uitgaven verminderd kunnen worden, welke inkomsten hoger kunnen worden enzovoorts. Dat is niet alleen makkelijker in praktische zin, het voorkomt ook dat het gesprek alle kanten uit gaat. En dat is dan weer belangrijk om een veilige sfeer te creëren: als het onderwerp van gesprek duidelijk en afgebakend is, wordt het niet snel ongemakkelijk of te persoonlijk.

Bij zware onderwerpen is goede gespreksleiding de basis voor elke bijeenkomst.

Veilige werkvormen

Een gesprek in een groep kan ongemakkelijk zijn, zeker als het wat persoonlijk of moeilijk wordt. Soms is dat juist de bedoeling, bijvoorbeeld voor de verwerking. Maar soms wil je liever niet teveel emoties overhoop halen. Dan kun je kiezen voor vormen waarbij mensen eerst voor zichzelf kunnen nadenken en schrijven, voordat ze hun gedachten delen.

Kies altijd voor makkelijk te begrijpen werkvormen, zodat daar geen onduidelijkheid over bestaat. Plaatjes kiezen en beschrijven is er bijvoorbeeld zo één: iedereen kan het, de spreker richt zijn aandacht en die van de groep op het plaatje in plaats van op zichzelf. Maar door de beschrijvingen wordt toch vrij veel gezegd dat anders onbesproken zou blijven.

Gestructureerd bespreken

Wil of moet je toch echt de diepte in? Leid het gesprek heel strak. Dat klinkt streng en hard, maar door vooraf af te spreken hoe je het gaat aanpakken hoef je niet streng op te treden. En juist de duidelijkheid: we hebben het over vraag XXX, en nu is YYY aan het woord, zorgt voor veiligheid, en zorgt dat iedereen aan bod komt. Een prettige aanpak is de Focused Conversation Method, maar ook de “talking stick” kan heel goed werken.

Veel succes!

PS Ik kan het niet laten: galgenhumor. Patch Adams kan niet doordringen tot een ongeneeslijk zieke patiënt. Uiteindelijk grijpt hij naar zwaar geschut: