Bij de zoektocht naar wat de creativiteit bevordert is ook de ruimte belangrijk. Nou hebben we daar allemaal wel ideeën over, maar kloppen die wel? Zijn glijbanen en zitzakken een voorwaarde voor innovatie? Moet je voor een goede brainstorm naar een hutje op de hei? (Dit stuk verscheen eerder als COCD Creativitip.)
Hier alvast de samenvatting: Ja, de fysieke omgeving heeft invloed op creativiteit en innovatie. Een goed gekozen en/of slim ingerichte ruimte helpt. Maar andere zaken zijn belangrijker (de disclaimer): een goed gebouw biedt geen oplossing voor een niet-innovatieve bedrijfscultuur, brainstorms die eigenlijk vergaderingen zijn of zeurende collega’s (zie de figuur hieronder).
Figuur: omgevingsinvloeden op het creatieve proces, overgenomen uit (Dul & Ceylan, 2011)
De sociaal-organisationele werkomgeving heeft bijvoorbeeld een grotere invloed dan de fysieke werkomgeving. Maar er is dus wel degelijk een effect.
Een creatieve kantoorinrichting
Omdat de omgeving dus wel degelijk een effect heeft op creativiteit, doorzochten Dul en Ceylan (Dul & Ceylan, 2011) de wetenschappelijke literatuur op invloed van de omgeving op de creativiteit van werknemers. De fysieke factoren die zij vonden:
- meubilair
- bloemen en planten binnen
- kleuren (rustgevende en stimulerende)
- een raam met uitzicht, al dan niet op natuur
- de hoeveelheid licht
- daglicht
- het binnenklimaat
- positief geluid (geen herrie, maar bijv. stilte of muziek)
- positieve geur (geen stank, frisse lucht)
Niet geheel toevallig is een kantoor dat deze factoren bevat niet alleen goed voor de creativiteit, het wordt algemeen ervaren als een prettige werkomgeving. Een hutje op de hei is dus niet noodzakelijk, al voldoet het natuurlijk wel aan de voorwaarden!
Een innovatieve omgeving stimuleert samenwerken
Daarnaast is de fysieke omgeving van invloed op hoe mensen samenwerken: berucht is bijvoorbeeld het verhaal dat Steve Jobs bij het ontwerp van de Pixar-gebouwen de wc’s middenin het gebouw liet plaatsen. Zo kwam iedereen elkaar daar steeds tegen.
Steelcase (fabrikant van kantoormeubilair[1]) deed onderzoek naar werkomgeving en innovatie. Zoals zij zeggen:“Space is the stage for the overall experience (het innovatieproces, FIJ) and, as such, it needs to work hard on all fronts: supporting the business processes, positively influencing the culture, and fully accommodating the appropriate technology and tools.” (Steelcase, 2013) Opvallend is dat de visie op hoe innovatie in de organisatie is ingebouwd vaak niet overeenkomt met de fysieke inrichting: als innovatie in de ogen van een organisatie een proces is waarbij samenwerking essentieel is, is het logisch dat de ruimte ontmoeting en samenwerking faciliteert, maar dat blijkt vaak (nog) niet zo te zijn.
Altijd op maat van je eigen organisatie
De onderzoekers beschrijven acht verschillende manieren waarop innovatie in een organisatie is georganiseerd: bijvoorbeeld in een eigen team, een partnerschap met een ander bedrijf, een externe consultant, het raadplegen van de gemeenschap e.d.. En elke organisatievorm stelt, logischerwijs, weer andere eisen aan de fysieke ruimte. Als door de hele organisatie heen mensen in wisselende teams met innovatie bezig zijn, is er behoefte aan kleinere ruimtes voor overleg, en aan centrale ruimtes waar de teams hun voortgang aan elkaar kunnen laten zien. Is het bedrijf dat wil innoveren daarvoor afhankelijk van zijn netwerk, dan is er ruimte nodig (fysiek en online) waar mensen elkaar kunnen ontmoeten en informatie en ideeën kunnen uitwisselen, die dan weer binnen de organisatie moet worden verwerkt.
Steelcase geeft de volgende tips voor het inrichten van ruimtes voor innovatie (vertaald citaat uit (Steelcase, 2013)). (Voor wie ermee aan de slag wil: dit werken ze in het artikel wat verder uit.)
- Maak de ruimte flexibel (bijvoorbeeld flexibele wanden, makkelijk te verplaatsen meubels,…)
- Maak de ruimte inspirerend (bijvoorbeeld door kleuren, geuren, kunstwerken,…)
- Maak de ruimte geschikt voor samenwerken
- Maak de ruimte zelf een hulpmiddel voor hard werken
- Laat de ruimte de cultuur en het merk weerspiegelen
- Maak de ruimte sociaal en stimuleer ontmoetingen
Dus: moet je een kantoor inrichten, mag je een brainstormruimte naar je hand zetten of snapt je baas niet waarom innovatie niet wil lukken in de grijze hokjes op kantoor? De omgeving slim inrichten is ècht goed voor innovatie. Ook zonder zitzakken en glijbanen kan je al heel wat bereiken. Al hoef je dat dan weer niet aan je baas te vertellen. Succes!
Gebruikte literatuur:
Dul, J., & Ceylan, C. (2011). Work environments for employee creativity. Ergonomics , 54 (1), 12-20.
Steelcase. (2013). How Place Fosters Innovation. Opgeroepen op September 22, 2015, van Steelcase: http://www.steelcase.com/insights/white-papers/how-place-fosters-innovation/
[1] Het is dus commercieel gedreven onderzoek, maar interessant genoeg om mee te nemen.